Korzystanie z archiwum

Prezydent Mościcki z wizytą w Nowym Targu, 1929

Fascynują mnie czarno-białe, stare fotografie przedstawiające dawne dzieje, w szczególności lubię przeglądać te z okresu po 1918 r. II Rzeczypospolita, to bez wątpienia bardzo ciekawy, choć niełatwy, okres w dziejach Polski. Nasz kraj odrodził się na mapie Europy po wielu latach zaborów. Należało scalić te wielonarodowe i wielowyznaniowe ziemie, którego jeszcze niedawno wchodziły w skład trzech różnych organizmów państwowych. Państwo było ekonomicznie zacofane, funkcjonowały w nim trzy waluty, a istnienie na początku lat 20. było bardzo kruche. Był to okres walki o kształt granic Polski: bohaterskiej obrony Lwowa i walk o Galicję Wschodnią, konfliktu z Czechami o Zaolzie, czas powstań śląskich, powstania wielkopolskiego, oraz wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921.

Odbudowa państwa była procesem długotrwałym i trudnym. Pomimo ogromnych trudności z jakimi zmagało się wtedy państwo polskie, bez wątpienia wiele udało się osiągnąć. Pomógł tu niezwykły entuzjazm, który wyzwolił się w zarówno u intelektualnych elit, jak i wśród zwykłych ludzi. W latach 20. przeprowadzono reformę monetarną, która uratowała Polskę przed hiperinflacją, rozpoczęto emisję złotego polskiego. Na poziomie szkoły elementarnej wprowadzono obowiązek powszechnego nauczania, otwarto także szereg nowych uczelni wyższych; min. krakowską Akademię Górniczo-Hutniczą, Uniwersytet Poznański, działalność wznowił Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. 

Kilka miesięcy temu na adres Instytutu przyszedł e-mail od grupy rekonstrukcji historycznej z Polski, która w związku z 80. rocznicą obrony twierdzy Tobruk chciała poznać zdjęcia przedstawiające żołnierzy Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Minister Wielkiej Brytanii Anthony Eden i oficerowie Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, pazdziernik 1940

W Instytucie przechowujemy wiele fotografii Samodzielnej Brygady, był to więc dla nas impuls do zdigitalizowania kolejnej części naszej kolekcji. Udało się przygotować wyjątkowy materiał fotograficzny, który może dostarczyć ciekawych informacji o walkach w Afryce Północnej.

Przygotowanie zdjęć do prezentacji online jest procesem żmudnym, wymaga najpierw dokładnego zapoznania się z kolekcją, następnie dokonania selekcji zdjęć pod względem tematyki i jakości materiału. Kolejny krok to skanowanie, opisywanie fotografii i na końcu umieszczanie materiałów online. Po kilku tygodniach pracy udało się wykonać projekt. Na naszym portalu umieściliśmy zdjęcia przedstawiające szkolenie żołnierzy, życie codzienne, budowę obozu w Latrun, fortyfikacje pod Tobrukiem, ćwiczenia i działania bojowe, w których brali udział żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Na czarno-białych zdjęciach widzimy niełatwe, wymagające wielu wyrzeczeń życie żołnierskie na pustyni; walkę w niesprzyjających warunkach atmosferycznych, w stanie ciągłego zagrożenia ze strony wroga.

Marszałek J. Piłsudski był bojownikiem o niepodległość, wybitnym mężem stanu, „ojcem” wolnej Polski. Ten charyzmatyczny przywódca, wytrawny, czasem wręcz bezwzględny polityk, w życiu prywatnym był ciepłą i serdeczną osobą, bardzo cenił sobie życie rodzinne i odpoczynek na łonie natury. Kiedy w 1923 r. zrezygnował z pełnienia funkcji państwowych, jego miejscem wytchnienia stał się dworek w Sulejówku. Marszałek kochał ten dom, nazywany zdrobniale “Milusinem”. Tu każdą wolną chwilę spędzał w towarzystwie żony Aleksandry i córek: Wandy i Jadwigi; spacerował po ogrodzie i układał pasjansy. Wiosną lubił przyglądać się, jak rosną jego ulubione sasanki.

J. Pilsudski z córkami: Wandą i Jadwigą.

W “Milusinie” Marszałek rozwinął swoją pracę pisarską; tam powstały m.in. “Wspomnienie o Gabrielu Narutowiczu” i “Rok 1920”. Pomimo, że Piłsudski oficjalnie wycofał się z pełnienia oficjalnych funkcji, to wciąż w Sulejówku podejmowane były najważniejsze decyzje państwowe. W 1926 r. po przewrocie majowym, Piłsudscy przenieśli się do Warszawy i zamieszkali w Belwederze, jednak “Milusin” pozostał ich rodzinnym domem.

W zbiorach Instytutu znajduje się duży obraz Wojciecha Kossaka (1856-1942) pt. „Piłsudski na Kasztance”, który powstał w 1928 roku. Kossak to czołowy reprezentant nurtu malarstwa historycznego i batalistycznego utrzymanego w realistycznej konwencji. "Pilsudski na Kasztance", Wojciech Kossak

Na obrazie Kossaka widzimy Józefa Piłsudskiego (1967-1935) na Kasztance, swoim ulubionym koniu z czasu, kiedy był dowódcą I Brygady Legionów. Malując ten obraz malarz chciał oddać hold i upamiętnić tą wyjątkową postać. Józef Piłsudski był już wtedy poważnie chory, zmarł 12 maja 1935 roku w Warszawie a w Instytucie znajduje się odlew maski pośmiertnej, która cudem została uratowana z zawieruchy wojennej i z czasem trafiła do zbiorów Instytutu.

Kiedy powstał ten olejny obraz Józef Piłsudski miał 61 lat i to był czas, kiedy mógł być dumny z odzyskania przez Polskę niepodległości, udanej walki o wytyczone granice na wschodzie i zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej. W kolekcji Instytutu online można zapoznać się z dokumentami związanymi z życiem i działalnością wojskową i polityczną Marszałka. Dla zainteresowanych tematyką kształtowania polskiej granicy na Wschodzie czeka całkowicie zdigitalizowana kolekcja Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza (okres 1918-1922), dla badaczy okoliczności Bitwy Warszawskiej z 1920 – Akta Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Tadeusza Rozwadowskiego.
Warto także zapoznać się z dziełami artystów, których prace znajdują się w Galerii Instytutu, w tym portrety Piłsudskiego namalowane przez Zdzisława Czermańskiego.