Archiwum

Pozyskiwanie archiwaliów jest jednym z podstawowych zadań Instytutu odzwierciedlonym zarówno w statucie, jak i codziennej działalności, a archiwum Instytutu posiada dzisiaj największy zbiór dokumentów do historii Polski, ze wszystkich instytucji polonijnych na terenie Stanów Zjednoczonych. Większymi zbiorami może pochwalić się jedynie Instytut Hoovera w Stanford, w Kalifornii. Obecnie większośc zespołów archiwalnych (poza najnowszymi nabytkami) jest skatalogowana. Część archiwów, szczegolnie z "Archiwum belwederskiego" jest zdigitalizowana i udostępniona bez ograniczeń online.

Obecny zasób archiwalny ma swoją genezę w dwóch najważniejszych źródłach. Pierwszym są zbiory Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie, drugim archiwalia pozyskane po organizacjach polonijnych na terenie Stanów Zjednoczonych, placówkach dyplomatycznych i spuścizny po osobach prywatnych. Oprócz tego wyróżnić jeszcze można kolekcje powstałe w wyniku zbierania najprzeróżniejszych materiałów dotyczących danej postaci lub jakiegoś wydarzenia. Najczęściej składające się z wycinków prasowych, pism i druków ulotnych, broszur czy zdjęć.

Instytut zbiera i przechowuje w zasadzie dokumentację dotyczącą najnowszej historii Polski, choć posiada też archiwalia nawet z II połowy XVIII i I połowy XIX w., czego przykładami są „Archiwum Leona Orłowskiego” z lat 1777 – 1976 i „Archiwum Waleriana Płatonowa” z lat 1818 – 1865.

Bez wątpienia najwartościowszą część zasobu stanowią archiwalia uratowane podczas II wojny światowej a pochodzące ze wspomnianego już Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski w Warszawie, często nazywane też „Archiwum belwederskim”. Do grupy tej należą m.in. następujące zespoły: Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, Komisja Likwidacyjna generała Lucjana Żeligowskiego, Sprawy Sądowe i Honorowe Generałów i Wyższych Dowódców, Ukraińska Misja Wojskowa w Polsce oraz Powstania Śląskie.

Z kolei akta pozyskane na terenie Stanów Zjednoczonych stanowią najobszerniejszą część zbiorów i mają również kapitalną wartość historyczną. Dokumentują one nie tylko działalność Poloni w USA na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, ale zawierają również materiały po wielu wybitnych mężach stanu, politykach czy wojskowych. Oprócz zatem kilku znaczących organizacji polonijnych takich jak chociażby: Komitet Obrony Narodowej w Ameryce czy Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia, w Instytucie przechowywane są archiwa osobiste m.in. ambasadorów: Józefa Lipskiego, Michała Sokolnickiego, Juliusza Łukasiewicza, generała Kazimierza Sosnkowskiego, Jana Weinsteina, Władysława Pobóg-Malinowskiego czy Tadeusza Katelbacha. W tej grupie akt mieszczą się także archiwalia placówek dyplomatycznych i innych agend i organizacji rządowych, pozyskane różnymi drogami po cofnięciu uznania dla Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie: Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Nowym Jorku, Polskie Centrum Informacyjne, czy Samodzielna Placówka Wywiadowcza ESTEZET.

W Instytucie od początku działalności nie było zawodowych archiwistów, którzy sprawowali by merytoryczną opiekę nad całością zasobu. Porządkowaniem zgromadzonej dokumentacji zajmowali się najczęściej wolontariusze i stypendyści. Mimo braku fachowej pomocy, trudnych warunków lokalowych i braku funduszy archiwalia były jednakże przez cały ten czas dobrze zabezpieczone i w miarę możliwości udostępniane korzystającym. Mogły zatem bez przeszkód służyć naukowcom i wszystkim zainteresowanym podając informacje, które gdzie indziej nie były dostępne, albo po prostu zostały zniszczone. Do tego w latach siedemdziesiątych większość z najważniejszych kolekcji archiwalnych została zmikrofilmowana.

Obecnie archiwum Instytutu jest po całkowitym remoncie. Archiwalia przechowywane są w bezkwasowych pudłach i folderach i umieszczone na nowych specjalnie do tego przeznaczonych regałach. W archiwum znajduje się niezbędna ilość wolnego miejsca na nowe dopływy. Całość zasobu została dokładnie sprawdzona i wprowadzona do ogólnopolskiej bazy danych SEZAM. Wszystko to powoduje, że archiwum Instytutu jest jedną z najlepiej zorganizowanych placówek polonijnych tego typu a posiadane archiwalia stanowią jeden z największych i najcenniejszych zbiorów dokumentów do historii Polski poza jej granicami.

PARTNERZY
Ministerstwo Kultury
Biblioteka Narodowa
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
Konsulat RP w NY
Fundacja na rzecz Dziedzictwa Narodowego
PSFCU
NYC Department of Cultural Affairs