Antoni Stefan Koper

Powstanie Warszawskie to największy zryw militarny w okupowanej przez Niemców Europie. Nierówna walka trwała 63 dni od 1 sierpnia – 2 października 1944 r. Po latach nieludzkiej i zbrodniczej okupacji niemieckiej, która każdego dnia przynosiła nowe zbrodnie - warszawiacy chwycili za broń. W poniedziałek, 31 lipca o godz. 19 pułkownik Antoni Chruściel „Monter”, dowódca Okręgu AK Warszawa, podpisał rozkaz rozpoczęcia Powstania i skierował go do podległych sobie dowódców. I sierpnia 1944 r. godzinie 17.00 oddziały powstańcze zaatakowały wyznaczone wcześniej obiekty we wszystkich dzielnicach miasta. Zadaniem powstańców było zajęcie strategicznych punktów i utrzymanie ich do chwili wkroczenia do Warszawy Armii Czerwonej. Choć do 4 sierpnia powstańcom udało się opanować większą część Śródmieścia ze Starym Miastem, to nie powiodło się zdobycie ważnych obiektów wojskowych, mostów, lotnisk, dworców, ośrodków dowodzenia, koszar i gmachów urzędów. Armia Krajowa miała w mieście zaprzysiężonych ok. 50 tys. osób. W ogromnym stopniu byli to ludzie młodzi lub bardzo młodzi. Głównie inteligenci, absolwenci podziemnych gimnazjów i liceów warszawskich, studenci, związani w czasie okupacji z akowskim podziemiem, bardzo często członkowie konspiracyjnego harcerstwa. To właśnie tacy ludzie szli potem masowo do Powstania.

W Instytucie przechowujemy kolekcję Zofii i Antoniego Koperów przekazaną przez ich jedynego syna Piotra Kopera (1947-2022). Na kartach dokumentów widnieje historia walki w Powstaniu Warszawskim, jest dziennik z Powstania pisany przez Antoniego oraz korespondencja. Antoniego i Zofię połączyła miłość, On zaryzykował dla Niej życie i uratował Ją z Getta Warszawskiego. Fanny Marguiles stała się Zofią Jabłońską (1920-2011) i poślubiła po wojnie Antoniego.
Antoni Stefan Koper urodził się w 1906 roku w Warszawie a zmarł 1990 roku w Waszyngtonie. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim i został wziętym dziennikarzem. W okresie wojny był oficerem Armii Krajowej jako członek Biura Informacji i Propagandy Komendy AK zajmował się podrabianiem dokumentów i kopiowaniem podziemnej prasy. Brał czynny udział w Powstaniu jako żołnierz, ale przede wszystkim jako reporter i fotograf. Zofia pomagała rannym jako sanitariuszka. Część jego fotografii znalazła się w Krajowym Albumie Powstania. Po powstaniu trafił do niemieckiej niewoli, skąd zbiegł, by wstąpić do dywizji pancernej gen. Maczka w Quakenbruck, gdzie był jednym z redaktorów wychodzącego tam „Dziennika Żołnierza”, pracował także w kontrwywiadzie i zajmował się prasą. Tam dotarła także Zofia.
Zofia przed wojna studiowała dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim. Po upadku Powstania ewakuowała się ze szpitalem na Mokotowskiej i trafiła do obozu przejściowego w Zeithan w Niemczech. Gdy dotarła do Stefana pełniła służbę w 2 Baonie PWSK przy Dywizji Pancernej od dnia 28 sierpnia 1945 do dnia 25 lutego 1947 r. Ich syn Piotr urodził się w 2 stycznia 1947 r. w Niemczech.

Zofia Koper

Antoni pracował bez wytchnienia zajmując się także praca naukową, z uzbieranych dokumentów napisał pracę doktorką pt. „Prasa Polska w Niemczech 1945-1947”, która obronił na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie (PUNO) w Londynie. W latach 1947-1952 cała rodzina przebywała w Londynie. Kolejnym etapem emigracji były Stany Zjednoczone. Najpierw zamieszkali w Kalifornii, gdzie Antoni był wykładowcą w Defense Language Institute. Od roku 1959 r. pracował w Waszyngtonie na wyższym stanowisku w Agencji Informacyjnej Stanów Zjednoczonych, współpracował z radiostacją „Głosu Ameryki” i udział się w Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów. Antoni już po śmierci został uhonorowany nagrodą “Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przyznaną przez izraelski Instytut Yad Vashem. Nagrodę tę odebrała jego żona Zofia.

Archiwum Antoniego Kopera liczy 149 tomów i można z niego korzystać w pracowni naukowej Instytutu.

 

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej