W Stanach Zjednoczonych miejsce do życia znalazło wielu żołnierzy Armii Gen. Władysława Andersa oraz rodzin uratowanych z Rosji Sowieckiej w wyniku ewakuacji wraz Armią Gen. Andersa. Wielu z ocalałych zostało członkami Instytutu Piłsudskiego w Ameryce.

2 Korpus Polski - Włochy

Polskie Siły Zbrojne w Rosji Sowieckiej tzw. Armia Andersa to Wojsko Polskie utworzone w Rosji z obywateli II Rzeczypospolitej zesłanych przez Rosjan do Gułagu, więzionych i deportowanych w okresie 1939-1941. Dowódcą został gen. Władysław Anders, który przebywał od września 1939 roku w więzieniach sowieckich. Zwolniony 4 sierpnia 1941 r. z Łubianki w Moskwie udał się w okolice Kujbyszewa, które władze sowieckie wyznaczyły jako miejsce postoju wojska polskiego.

Do listopada 1941 r. większość żołnierzy była bez butów, a już w październiku namioty i ziemianki zaczął zasypywać śnieg. Gen. Anders zorganizował duszpasterstwo dla wojska oraz utworzył oddziały Pomocniczej Służby Kobiet PSK, ratując setki kobiet i dziewcząt, które bardzo szybko stały się niezbędne w wojsku, organizując szpitale dla tłumnie zgłaszającej się ludności cywilnej i dużej liczby dzieci. Pierwsza ewakuacja wojska polskiego do Iranu odbyła się pod koniec marca 1942 roku i objęła 4300 osób, gen. Anders zdecydował się zabrać oprócz żołnierzy ludność cywilną w tym chorych i dzieci. Podróż odbywała się pociągiem do Krasnowodzka nad Morzem Kaspijskim, stamtąd statkami do irańskiego portu Pahlevi. Kolejna ewakuacja odbyła się tą samą drogą pod koniec sierpnia 1942 roku. Razem wyjechało z Rosji sto piętnaście tysięcy obywateli polskich w tym trzydzieści tysięcy ludności cywilnej i osiemnaście tysięcy dzieci i młodzieży.

Żołnierze po ewakuacji - 1942.
Po ewakuacji z Rosji do Iranu i Persji 12 listopada 1942 r. powstała Armia Polska na Wschodzie z połączenia Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS, liczyła około 70 tysięcy żołnierzy. Następnie 21 lipca 1943 r. z jednostek tych utworzono 2 Korpus Polski, który walczył we Włoszech pod Monte Cassino, wyzwolił Ankonę, brał udział w bitwie o Bolonię. Po II wojnie do 1946 r. 2 Korpus Polski pozostał na terenie Włoch. Gen. Władysław Anders do końca pozostał ze swoimi żołnierzami.

W archiwum Instytutu przechowywanych jest wiele cennych zbiorów związanych z tym okresem. W zbiorach Instytutu znajdują się zbiory fotograficzne z czasu formowania Armii gen. Władysława Andersa. Przeważają zdjęcia formowania oddziałów, widoczna jest trudna sytuacja armii, braki wyposażenia, ale też ogromna siła przetrwania. Bardzo intersujące zdjęcia związane są walkami we Włoszech. 2 Korpus Polski opuścił Egipt z początkiem 1944 r., i 50 tysięcy wojska zostało przetransportowane do Włoch. Drogi do Rzymu broniła twierdza Monte Cassino, o którą bezskutecznie od stycznia 1944 r. walczyli Amerykanie, korpus francuski, Hindusi i Nowozelandczycy. 2 Korpus Polski podjął się natarcia w nocy z 11 na 12 maja, 1944 r., które krwawo zostało odparte przez Niemców. W dniach 17 i 18 maja nastąpiło kolejne natarcie, zakończone zdobyciem twierdzy. Polscy żołnierze umieścili 18 maja o godzinie 10.20 rano biało-czerwony sztandar na ruinach klasztoru.

Gen. Władysław Anders i Generał Kazimierz Sosnkowski
Wiele z tych zdjęć zostało zabezpieczonych elektronicznie w formie skanów i dostępne są online poprzez portal Instytutu.

Bardzo ciekawie przedstawia się kolekcja Jana Erdmana (1906-1986). Pracownika Polskiej Agencji Telegraficznej, dziennikarza "Przeglądu Sportowego" i "Kuriera". Podczas II wojny światowej żołnierza Brygady Strzelców Karpackich. Od roku 1941 attaché prasowego przy Ambasadzie RP w Kujbyszewie.

Kolekcja Erdmana nr 41 - notatnik zesłańców
W zbiorze znajdują listy i korespondencja zesłańców z lat 1941-1943. Jan Erdman po zerwaniu stosunków z ZSRR został wysłany do NY tu pracował dla Polish Information Center agendy informacyjnej Rządu Polskiego na Uchodźstwie, materiały z Rosji Sowieckiej zachował i przekazał do Instytutu. Jan Erdman cały czas związany był ze sprawami polskimi, jego żoną była młodsza córka Melchiora Wańkowicza - Marta (1921-1982).

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej